Van Maanen Hans van Maanen
klikklikklikklik

Liegen in omissie

Krantje

29 mei 2004

Een hardnekkig probleem in de medische wetenschap is de zogeheten publicatie-bias -- onderzoeken met een positief resultaat worden gretiger gepubliceerd dan onderzoeken met een negatief resultaat, en zeker gretiger dan onderzoeken waar helemaal niets uitkomt. Dat vertekent de zaak, en werkt, uiteraard, in het voordeel van bijvoorbeeld geneesmiddelenfabrikanten: een paar positieve studies wegen al snel op tegen een tiental studies met negatief of geen resultaat. Het is zelfs een koud kunstje die andere studies onder de mat te vegen, zoals laatst weer bleek bij de rel over het nut van antidepressiva voor jongeren.

Is het voor geleerden al lastig deze vertekening in de berekeningen te betrekken, hoe veel zwaarder is het dan voor de nietsvermoedende krantenlezer.

Vorige week stond er in dit katern een kort bericht over cholesterolverlagende middelen, statines, die zouden kunnen beschermen tegen botontkalking. 'Dit blijkt uit onderzoek van de universiteit van Aarhus in Denemarken, waarvan de resultaten vorige week werden gepresenteerd op een congres over osteoporose in Rio de Janeiro.' In het onderzoek werden 6660 mensen die een heup hadden gebroken vergeleken met 33.274 mensen wie dat bespaard was gebleven, en het bleek dat de kans op een heupfractuur afnam naarmate iemand meer statines had geslikt.

Mooi nieuws, en op het eerste gezicht is er weinig mis mee -- er wordt zelfs trouwhartig bij gezegd dat de geleerden waarschuwen 'dat klinisch onderzoek nodig is voordat de middelen tegen botontkalking kunnen worden voorgeschreven'. Het onderzoek was weliswaar al in februari gepubliceerd, maar dat doet er nu niet toe.

Het probleem is veeleer, dat er inmiddels veel grotere en betere onderzoeken zijn gedaan die aantonen dat de middelen in het geheel niet werken tegen botontkalking. In 2001 bleek uit een vergelijkbaar onderzoek met 163.760 mensen dat 'statinegebruik geen verband hield met een vermindering van het risico'. In een wetenschappelijk nog sterker onderzoek, ook uit 2001, bleek dat 'statines vooralsnog niet moeten worden gebruikt om osteoporose te voorkomen', en de doodssteek kwam vorig jaar zomer toen het befaamde Women's Health Initiative (dat ook hormoontherapie op de korrel nam) stelde dat 'de gezamenlijke bewijslast het gebruik van statines voor preventie of behandeling van osteoporose niet rechtvaardigt'. Inmiddels was trouwens ook aangetoond dat statines het bot helemaal niet bereiken.

Wie dat allemaal weet, kijkt anders tegen het kortje in de Volkskrant aan. Het hele Deense onderzoek is eigenlijk mosterd na de maaltijd, en het krantenbericht vermeldt helaas niet dat er al gegeten is, laat staan hoe de maaltijd is afgelopen.

Te kort door de bocht. Een ander fraai voorbeeld voor de verzameling leverde NRC Handelsblad een tijdje geleden. Er wordt op het ogenblik veel onderzoek gedaan naar echinacea, een plantje dat in de alternatieve geneeskunde enorm populair is. Al die onderzoeken draaien op niets uit — behalve een kleine Israelische studie, en daarover kwam een kortje in de wetenschapsbijlage. 'Kruidendrankje met echinacea beschermt tegen luchtweginfecties'. Wie zich niet in de materie heeft verdiept, denkt allicht dat nu is bewezen dat echinacea werkt, maar in feite gaat het om een soort ‘liegen in omissie’ — door het weglaten van het verband wordt het verkeerde beeld geschetst.

Dergelijke kortjes vormen, zo zou je kunnen zeggen, het omgekeerde van de 'mediahypes' waarover iedereen zich zo druk maakt: daarin wordt veel te veel over een kwestie geschreven, in kortjes veel te weinig.

Journalisten mogen zich afvragen wat verraderlijker is, een hypje of een kortje, voor de krantenlezer is het zaak bij beide extra op te letten.