De negen gezichten van de KRO

De Volkskrant, 25 juni 2005

'De KRO toont karakter deze zomer,' vindt de KRO zelf. 'De zomermaanden staan bij de KRO in het teken van het Enneagram, een psychologisch systeem dat mensen indeelt in negen verschillende karakters.'

De KRO gelooft in dit model, want, zegt Brigitte Baake, eindredacteur drama KRO, het is 'niet alleen een psychologisch systeem maar ook een spiritueel model dat verwijst naar essentiele levensvragen.'

Dat maakt nieuwsgierig. Wat zou zij hiermee bedoelen? Wat zegt ze eigenlijk? Maar eerst: wat is een enneagram?

De man die, aan het eind van de negentiende eeuw, het westen heeft laten kennismaken met het enneagram was de Georgische zakenman George Ilyich Gurdjieff. Als zovelen in zijn tijd raakte hij erg geboeid door het occulte en geheimzinnige. Hij verhaalt van reizen door Egypte, Tibet en Afghanistan, waar hij in 1879 van de Sarmoeni-sekte het geheim van het 'eeuwenoude' enneagram leerde kennen, met bijbehorende mystieke dansen en heilige rituelen. In 1912 vestigde hij een school in Moskou, maar hij moest al snel de dreigende revolutie ontvluchten. In 1922 heropende hij zijn instituut in Parijs en onderwees er 'esoterisch christendom'.

Alles in het leven, aldus Gurdjieff, beantwoordt aan de Wet van 3 en de Wet van 7. Onze persoonlijkheid wordt beheerst door het getal 3, al het stoffelijke door het getal 7. De wens van de kosmos tot 1 terug te keren komt tot uitdrukking in de repeterende decimalen van 1/3 = 0,333 en dus ook 0,666 en 0,999, en van 1/7 = 0,142857. (Heel oud kan het inzicht dan niet zijn, want de decimale breuk werd pas rond 1585 bedacht.)

Het enneagram verbeeldt dit kosmische inzicht. Voor Gurdjieff gold dat alleen wat iemand in het enneagram kan plaatsen (door de negen punten van de figuur te volgen), hij werkelijk kan begrijpen, en wat hij niet kan plaatsen, begrijpt hij niet. Ieder mens wordt zonder persoonlijkheid geboren, maar door zijn 'zogenaamde opvoeding' in de richting van een getal gedrukt.

Het enneagram

Na Gurdjieffs dood in 1949 viel zijn school uiteen in rivaliserende stromingen. De basis voor de moderne vorm werd in de jaren zestig gelegd door de Chilenen Oscar Ichazo en Claudio Naranjo. Ook Ichazo was teleurgesteld in het geloof en reisde veel door het Verre Oosten. Daar kwam hij in contact met 'Metatron, de prins der aartsengelen', en zijn eigen innerlijke meester, 'de Groene Qu'Tub'. Naranjo werkte als psycholoog in Californië en experimenteerde met psychedelica. Samen interpreteerden ze het enneagram als indeling in negen persoonlijkheden, als verfijning van de drie persoonlijkheden van Gurdjieff. Zo werd, ook zonder wetenschappelijk onderzoek, onmiddellijk duidelijk dat 1 een Perfectionist is, 2 een Helper en 9 een Bemiddelaar. Wie te veel een 1 is, moet niet naar 4 streven maar naar 7, zoals een 7 moet proberen meer 5 te worden. Alleen zo kun je groeien, en genezen van de fixaties van de 'zogenaamde opvoeding'. Ook daarvoor hadden Ichazo en Naranjo geen wetenschappelijk onderzoek nodig.

De Amerikaanse jezuiet Bob Ochs, die bij Ichazo en Naranjo in de leer was geweest, introduceerde het enneagram in de jaren zeventig in de katholieke en anglicaanse gemeenschappen. Het werd een buitengewoon populaire persoonlijkheidstest -- het scheelt er toch weer drie met de astrologie -- en de bisschoppen in de VS en Canada zagen zich genoodzaakt ernstig tegen 'het bijgeloof' te waarschuwen. Vooral de stellingen dat God negen gezichten had overeenkomend met de negen patronen van het enneagram en dat groei niet met berouw en vergeving kwam maar met het wandelen van 1 naar 7 konden geen genade vinden.

Via de New Age kwam het ten slotte ook in Nederland bij management-coaches, trainers en organisatieadviseurs terecht. Door het enneagram van iemand te lezen, kun je beter als diens baas, partner of tegenstrever functioneren, is het idee.

De KRO heeft zich voor zijn karaktervolle zomermaanden laten bijstaan door coach, trainer en organisatieadviseur Hannah Nathans, tevens voorzitter van de Enneagramstichting Nederland, en enneagramgoeroe Frank Schapers (die al eerder wat deed voor de KRO; het komt allemaal niet uit de lucht vallen). Nathans heeft het boek bij de serie verzorgd, Schapers de psychologische test.

Het meest opmerkelijke is wel, dat de KRO met geen woord rept over de curieuze, om niet te zeggen dubieuze, achtergronden van het enneagram, over het gebrek aan wetenschappelijke onderbouwing of over de theologische problematiek. Het wordt allemaal geheel gedesinfecteerd gepresenteerd in een 'toegankelijke karaktertest en mooie filmreeks', en niemand zegt meer wat.

Maar de numerologie is de KRO niet vreemd. Terug naar Brigitte Baake: 'Daarbij heeft de KRO ook wel wat met getallen: een aantal jaren gelden hadden we bij drama De Zeven Deugden, de KRO-campagne gaat over de Tien Beloften en nu is het cijfer 9 dus aan de beurt.'

Dan zou de KRO toch ook het cijfer 0 eens moeten overwegen. Dat is echt een eeuwenoud geschenk van wijzen uit het oosten.