Dino's liepen in het krijt

De Volkskrant, 29 oktober 2005

Zie ook: Bladgroen

Er komt weer een nieuwe spelling, dus het gemopper en geklaag is niet van de lucht. Voor wetenschappers valt er echter, gelukkig, nog genoeg te lachen.

We beginnen helemaal bij het begin, waar de hypothetische oernevel waaruit de zon is ontstaan, opeens een aardrijkskundige aanduiding is geworden en dus voortaan met een hoofdletter moet worden geschreven: de Oernevel. Of zouden de spellingsregelaars in de war zijn geweest met de Krabnevel en de Orionnevel? De oerknal, toch nog veel eerder, blijft met een kleine letter, terwijl het toch zeker een 'feestdag of een historische gebeurtenis' was, en eerder in aanmerking voor een hoofdletter lijkt te komen dan Dubbelmonarchie of Oorlogswinter, die voortaan wel kapitaal moeten.

Als de aarde eenmaal is ontstaan en de geologische ontwikkeling op gang komt, worden de letters weer klein. Tegen elke nationale en internationale gewoonte in wil het Groene Boekje dat geologische tijdperken zonder hoofdletter worden geschreven: carboon, trias, jura, kwartair. Dus voortaan lopen de dinosauriërs in het krijt rond. ’t Zal even wennen zijn, voor de geologen, en het zal de uitgevers van hand- en schoolboeken een hoop geld schelen. Maar het moest, waarschijnlijk omdat ook middeleeuwen een kleine letter krijgt.

Bij aardrijkskunde zal men opkijken van de afbrekingen Fran-krijk en Fa-röer. Het was at-mos-feer, het wordt, zonder waarschuwing, at-mo-sfeer, zoals in-du-strie voortaan in-dus-trie is.

Natuurkundigen zullen verbaasd zijn te vernemen dat zij in plaats van 'het quark' nog steeds de quark moeten zeggen, evenals de kwant in plaats van 'het kwant' (niet 'quant' of 'quantum' zoals elke natuurkundige schrijft). Het is wel het kwantum, maar dat zal wel in de betekenis van ‘hoeveelheid’ zijn bedoeld. En het blijft dus ook kwantummechanica, net als kwantumkorting.

Scheikundigen zijn inmiddels wel gewend aan de omzetting, in de vorige editie, van ‘oxyde’ naar oxide. Toen werd ook 'molecule' veranderd in molecuul, geheel volgens de eisen van de moderne tijd. Nu mag molecule weer wel, dus alle aanpassingen van tien jaar geleden kunnen weer teruggedraaid. Maar het is nog steeds alleen macromolecule en niet ‘macromolecuul’, en molecuulgewicht en niet 'moleculegewicht'. [Verbeterd]

Temperaturen meten wetenschappers al tientallen jaren in kelvin, maar het Groene Boekje heeft geen benul. Bij Celsius staat Celsius (graden Celsius) de (m.), maar waar die de (m.). op slaat is een raadsel. De andere temperatuurmeter krijgt alleen Fahrenheit (graden Fahrenheit), de kelvin staat niet in de lijst.

Natuurkundige eenheden zijn trouwens toch lastige materie voor de taalkundigen. Wel millisievert, geen sievert. Wel megabyte en kilobyte, geen gigabyte, wel volstrekt willekeurig de symbolen km en zelfs kgm, maar niet cm en mm. Erg grappig is ook m/s, met als toelichting meter per seconde. Of het km/u of km/h is, vinden we niet in de woordenlijst.

Biologen zullen blij zijn met het vervallen van de ‘paardebloem-regel’ waarover tien jaar geleden nog zo lang was nagedacht. ,,Er is maar één 'echte' verandering,” zei minister Van der Hoeven van Onderwijs bij de presentatie van de nieuwe spelling. Een plantennaam met een dier in het eerste lid krijgt nu toch een tussen-n, dus paardenbloem en rattenkruid. Van weinig biologisch inzicht getuigt het intussen dat ook vliegenzwam wordt aangevoerd als illustratie, terwijl een zwam noch een dier noch een plant is.

Minder versteend dan de leiding aanvankelijk had aangenomen, blijkt trouwens ook de gehele paddenstoel (de n vervalt als de samenstelling niet meer als zodanig herkend wordt). Ook bullenbijter en bullenpees, krabbenscheer en pierenbad zijn inmiddels voor de taalgebruiker doorzichtige woorden geworden en krijgen een n. Voor de medici: het bot achter de neusholte, het os sphenoidale, blijkt toch niet versteend en heet voortaan wiggenbeen.

Artsen moeten ook met MS (of ms) blijven oppassen. Hoewel de verbuiging van multipel als multipele wordt gegeven, wenst het Groene Boekje toch dat zij multiple sclerose spellen. Dat was in de vorige druk trouwens ook al zo. Geestig zijn de chlamydia, want dat is volgens de taalkundigen meervoud (van chlamydium, waarschijnlijk), maar het blijft, heel ouderwets, dwarslaesie.

Begin dit jaar kwam, na bijna honderd jaar, een einde aan het debat over de structuurformule van arsfenamine. Dat is het middel dat Robert Ehrlich in 1908 ontdekte tegen syfilis, en dat als Salvarsan op de markt kwam. Volgens het Groene Boekje is het een soortnaam geworden en moet het salvarsan zijn. Ook rohypnol (stofnaam: flunitrazepam) is zijn kapitaal kwijt. Net als scrabble, cointreau en monopoly. En, om weer in de ruimte te eindigen: spoetnik, skylab en spacelab.

Het wachten is op de eerste lijst met errata.

Zie ook: Bladgroen

En ook: Domme taalkundigen en hun puzzelwerkjes door Liesbeth Koenen