Goed voor het hart

27 september 2003

Is het erg om op de wachtlijst voor een bypass-operatie te staan? Je zou het haast gaan denken. De Telegraaf trok er in ieder geval de grootste kopletter voor uit de kast: 'Langer wachten op bypass'. De wachttijd voor hartoperaties wordt weer 'beangstigend' en 'onaanvaardbaar' lang, mocht voorzitter Jan van Overveld van de Stichting Nederlandse Hartpatiënten er zoals gewoonlijk direct op inspringen. Andere kranten volgden.

Aanleiding voor de verontwaardiging was een artikel in het Nederlands tijdschrift voor geneeskunde van 20 september 2003 (jg. 147, p. 1860-1865), waarin Raymond Huijskes en collega’s vaststelden dat het aantal operaties weliswaar toeneemt, maar dat hartcentra de afgesproken wachttijd van zeven weken nogal eens overschrijden. 'Patiënten kunnen gedurende de wachttijd complicaties krijgen, of zelfs overlijden', voegden ook de onderzoekers er dreigend aan toe.

Nu kunnen, allereerst, mensen 'zelfs overlijden' als ze niet op de wachtlijst staan -- ook aan een hartaanval. Plotse hartdood is niet eens zo zeldzaam, en treft niet alleen mensen die kort tevoren nog bij de cardioloog zijn geweest. De echte vraag is natuurlijk of er mensen op de wachtlijst overlijden die anders niet waren overleden.

De Utrechtse hoogleraar gezondheidseconomie Ben van Hout heeft dat eens, samen met zijn collega van cardiologie Herre Kingma, uitgezocht: 'Van oversterfte bleek eigenlijk niets. Mensen die een hoog risico lopen, worden direct geopereerd, maar mensen die niet meteen hoeven te worden geopereerd en op de wachtlijst komen, hebben geen grotere kans te overlijden dan vergelijkbare mensen die niet op de wachtlijst staan.'

Het aantal mensen dat op de wachtlijst overlijdt, is -- gezien de omstandigheden -- zelfs vrij gering. Uit ander onderzoek, onder meer van Maarten-Jan Suttorp, blijkt dat op een wachtlijst van honderd dagen twee van de honderd mensen dood gingen aan hun hart -- de sterfte op de wachtlijst ligt rond de twee procent.

Bovendien blijkt, dat de meeste complicaties optreden in de eerste maand na de diagnose. Anders gezegd, wie de eerste maand heeft overleefd, kan ook best twee a vier maanden wachten. Helaas kan men niet de eerste maand overslaan, en het inkorten van de wachtlijsten tot minder dan een maand is ondoenlijk: dan kan iedereen direct worden geholpen, maar is er sprake van een enorme overcapaciteit. 'Zelfs de grootste bestrijders van de wachtlijsten erkennen dat je niet ontkomt aan een maand wachttijd om een redelijke stroom patiënten in stand te houden,' zegt de Amsterdamse cardioloog Ruud Koster. 'En voor acute gevallen is de wachttijd gewoon nul minuten.'

Met enig cynisme zou je kunnen volhouden dat patiënten zich beter zorgen kunnen maken aan het eind van de wachttijd, als de operatie in zicht komt. Hartoperaties blijven nu eenmaal betrekkelijk riskant. Het hangt van het soort operatie en de toestand van de patiënt af, maar cardiologen rekenen toch wel op een sterfte tussen de twee en tien procent op de operatietafel. Dat is hoger dan de wachtlijst ooit haalt -- de beurt is gevaarlijker dan de rij.

Overigens, zelfs als de patiënt heelhuids het ziekenhuis verlaat, is er geen sprake van dat de ziekte is genezen. Het acute probleem is verholpen, maar de ingreep neemt niet de oorzaak weg: ook na een geslaagde operatie kunnen mensen nog een hartinfarct krijgen en 'zelfs overlijden'.

De stoere taal van de Stichting Nederlandse Hartpatiënten — die zegt 'klaar te staan om in nood verkerende hartpatiënten te begeleiden naar ziekenhuizen in België en de Nederlands-Duitse grensstreek' -- is dan ook misplaatst. Het is eng om te moeten wachten als je weet dat er iets mis is met je hart, maar je moet je niet gek laten maken. Dat is pas slecht voor je hart.